HISTORIA
DANTZAREN GARRANTZIA GURE GIZARTEAN
Folklorea, zalantzarik gabe, gizartea hobekien definitzen duen adierazpen kulturaletako bat da, eta dantza tradizionalak horren adierazle garrantzitsuak dira, mendeetan zehar belaunaldiz belaunaldi kontserbatzen joan direnak.
Bertan, kultura tribalen hondarrak eta kristautasunaren aurreko zeinuak ikus ditzakegu, baita era guztietako eragin eta gurutzaketa kulturalak ere.
Euskal Herriko dantza tradizionala bere bizitza sozial, erlijioso eta ludikoaren zati garrantzitsu bat izan da, eta ez dago dantza batekin ospatzen edo solemnizatzen ez den ekitaldi edo festarik: ezpata-dantzak, paloteoak, inauterietako maskaradak, sokakoak, gizon edo emakumeenak, mistoak…
Dantza horietako asko etenik gabe interpretatzen dira duela 400 urte baino gehiagotik, jai-ziklo edo erlijio-ospakizun zehatzen barruan, beste batzuk beranduagokoak dira edo denboran galtzen zaizkigu.
Euskal Herriko dantza tradizionaleko taldeek ondare kultural garrantzitsu horren kontserbazio eta dibulgazio lanarekin jarraitzen dute, Europako garrantzitsuenetako bat dela baiezta dezakegu, barietateari eta folklore-aberastasunari dagokienez.
DANTZAREN GARRANTZIA GURE GIZARTEAN
- mendearen hasieran euskal dantza talde guztiak bilduko zituen elkarte bat sortzeko lehen saiakeraren ondoren, 1965eko martxoaren 11n Eskual Dantzarien BLATZARA (EDB) sortu zen euskal dantza taldeen federazio gisa.
Esparru horretan bertan egin zen EDBren lehen batzarra, eta lehenengo Zuzendaritza Batzordea eratu zen Paul Rocca-Serra Legarralde hendaiarraren gidaritzapean. Honako hauek osatu zuten:
- Presidentea: Paul Rocca-Serra Legarralde
- Idazkaria: Abbé Aphataberry
- Diruzaina: Michel Burucos
- Xabier Gereño aukeratu zuten Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako taldeen ordezkari, Hegoaldean duten egoera legeztatu arte
Urte horretan bertan argitaratu zen DANTZARI aldizkariaren lehenalea,hasiera batean horrela deitu zena, Xabier Gereñok egindako lana azpimarratuz. Aldizkaria zuzentzen hiru urte eman ondoren utzi egin behar izan baitzuen, euskal kulturarekin lotutako beste zeregin batzuetan aritzeko.
1969an, aurreko Zuzendaritzarekiko zatiketa baten ondoren, beste Batzorde bat aukeratu zen, Jesus Arozamena donostiarraren gidaritzapean, Euskal Herriko hegoaldean EDB legeztatzea sustatzeko asmoz. Batzorde berri hori honako hauek osatu zuten:
- Presidentea: Jesus Arozamena
- Presidenteordea: Imanol Olaizola
- Idazkaria: Javier Aranburu
- Idazkariteknikoa: Iñaki Beobide
- Diruzaina: Juan Antonio Urbeltz
- Bokalak: Maria Elena Arizmendi, Antton Valverde, Francisco Escudero y Gaizka Barandiaran
“Euskalerriaren Adiskideen Elkartearen” bitartekaritzarekin 1969ko azaroaren 29an estatutu berriak onartu ziren, eta, beraz, Eukal Herri osoan Euskal Dantzarien Biltzarra legeztatzea errealitate bat zen. Baina legeztatzeak ez zuen saihestu administrazio frankistarekin arazo ugari izatea, eta horien artean azpimarratzekoak dira 1970eko Batzarrean eta Zarauzko Dantzari Egunean gertatutakoak. Horietan istilu ugari izan ziren, zegoen polizia-kontrol zorrotzaren ondorioz.
Ondoren, urteroko batzarrak egin ziren Eibarren, Gasteizen eta Lekarozen, baita Gasteizko, Donostiako eta Donibane Lohitzungo Dantzari Egunak ere. Azpimarratzekoa da Eibarko batzarra herri honetan egin zela, Bizkaiko Gobernu Zibilak debekatu egin zuelako Bilbon egitea, hasiera batean aurreikusi bezala. Lokal bat lortzeko saiakera ugari egin ondoren, azkenean batzarra Arrate Elkartean egin ahal izan zen. Elkarte horrek isun handi bat jasotzeko arriskua hartu zuen, edo garai hartan ohikoak izaten ziren ondorio okerragoak.
1972an, Jesus Mª Arozamena presidentea hil ondoren, ezohiko batzar bat egin zen, eta, bertan, beste batzorde bat izendatu zen Imanol Olaizola donostiarraren gidaritzapean. Honako hauek osatu zuten batzorde berria:
– Presidentea: Imanol Olaizola
– Presidenteordea: Javier Aramburu
– Idazkaria: Iñaki Muguerza
– Diruzaina: Agapito Gorostiaga
– Idazkari teknikoa: Iñaki Beobide
Batzorde horrek antolatu zituen Nazioarteko I. Folklore Jardunaldiak. Donostian egin ziren, eta Europako folkloreko pertsona ospetsuek hartu zuten parte, hala nola Lucille Amstrongek (Britainia Handia), Katzarova andreak (Bulgaria), Gurit Kadmanek (Israel), Cherbuliez andreak (Suitza), bai eta euskal ikertzaile garrantzitsuek ere, hala nola Iñaki Irigoienek, Gaizka Barandiaranek, Juan Antonio Urbeltzek, Joakin Jimenezek, Francisco Arrarasek…
Dantzari aldizkariak Dantzariak izena hartu zuen, eta, hori aurrera eramateko, erredakzio eta lanketa talde bat sortu zen, dantza tradizionalaren ikertzaile eta zaleen topagune garrantzitsua bilakatuz. Besteak beste, Iñaki Irigoien, Jesus Fernandez, Mikel Larramendi, Angel Murua, Joxemiel Bidador…
1974an berriro aldatu zen EDBko lehendakaritza, oraingoan Vicente Zaragüeta hernaniarra buru bezala. Gainontzeko karguak honela geratu ziren:
– Presidentea: Vicente Zaragüeta
– Presidenteordea: Javier Aramburu
1978an Iruñeko Dantzari Eguna ospatzen da, eta Nafarroako hiriburuko zezen-plaza dantzariz eta dantza tradizionalaren zalez betetzen da. Ekitaldi horrek bultzada handia eman zion EDBri,
eta ordutik aurrera jarduera-sorta handitu zuen: ikastaroak, dantzen grabazioak, disko eta bideoen edizioak, ikerketa-lanak… Era berean, Euskal Herriko lurralde bakoitzeko lana indartu zen.
Urte horretan bertan Zuzendaritza Batzordea aldatu zen, Euskal Herriko lurralde guztietako kideen parte-hartzea sustatuz. Talde berri hau Iñaki Irigoien bilbotarrak gidatu zuen. Batzorde berria honela geratu zen:
– Presidentea: Iñaki Irigoien
– Presidenteordea: Mikel Irazoiz
– Idazkaria: Xabier Mendizabal Guilisagasti
– Diruzaina: Juan Jose Lauzirika
– Ohorezko presidente bezala Jose Maria Jimeno Jurio jauna izendatzen da..
– Delegazioen ordezkari bezala hauek parte hartu zuten: Jon Pertika (Bizkaia), Iñaki Muguerza (Gipuzkoa)…
Urte hauetan aldaketa politiko garrantzitsuak gertatu dira, eta aipagarrienak Eusko Jaurlaritzaren, Udal eta Foru Aldundi demokratikoen eraketa izan ziren. EDBk eta haren ordezkaritzek erakunde horien dirulaguntzak jasotzen dituzte, eta horrek jarduera-programa eta lurralde-azpiegiturak (egoitzak) hobetzen eta zabaltzen laguntzen du.
Hurrengo urteetan, lurralde-federazioek garapen handia izan zuten, eta legez elkarte bat sortu zen lurralde-ordezkaritza bakoitzeko, Gipuzkoakoa izan ezik, horrek legez mantendu baitzuen elkartearen izena. Horren ondorioz, lurralde bakoitzean antolatutako jardueren kopurua handitu egin zen, nahiz eta autonomia horrek jarduera komunak ere indarra galtzea eragin zuen.
Laurogeita hamarreko hamarkadan, aldaketa-ildo horren barruan, EDBko Batzarrak berritu ziren. Hasieran Agapito Gorostiaga donostiarra buru zutela, eta geroago Angel Murua legazpiarra.
90eko hamarkadaren amaieran, Zuzendaritza Batzorde berri bat eratu zen, Maribel Ortiz de Zarate gasteiztarra buru zuela, orain arte EDBren buru izan den lehen emakume bakarra. Batzarra pertsona hauek osatzen zuten:
– Presidentea: Maribel Ortiz de Zarate
– Presidenteordea: Xabier Mendizabal Barandiaran
– Idazkaria: Olga Judith Zamora
– Diruzaina: IñigoCouto Etxeberria
– Bokala: Eunate Delgado
Delegazioen ordezkari bezala beste hauek ere parte hartzen zuten: Axen Egaña (Gipuzkoa), Koldo Zabala eta Peio … (Iparralde), Jon Gaminde (Bizkaia), Marian Gonzalez de Ayala (Araba).
Batzorde horrek Federazioaren egitura indarreko legeriara egokitzeko lan zailari ekin zion. Euskal Herria, gaur egun bezala, hiru administraziotan eta bi estatutan banatuta zegoen, eta horrek harremanak zailtzen zituen erakundeekin lankidetza-hitzarmenak eta protokoloak ezartzeko orduan, bai eta proposatutako jarduerak finantzatzeko dirulaguntzak eskatzeko orduan ere. Horregatik, beharrezkoa zen federazioaren antolaketa egoera berrira egokitzea.
EDBren egitura berria bost ordezkaritzetatik abiatuta sortu zen, urte haietan autonomia handiz funtzionatzen ari baitziren barne-antolaketari, antolatzen dituzten jarduerei edo finantzaketa-moduari dagokionez. Ordezkaritza horien ardura da taldeak koordinatzea eta beren lurraldean dantza tradizionala sustatzea. Ordezkaritza horiek honako hauek dira:
– ArabakoDantzarienBiltzarra
– BizkaikoDantzarienBiltzarra
– GipuzkoakoDantzarienBiltzarra
– IparraldekoDantzarienBiltzarra
– NafarroakoDantzarienBiltzarra
Aldaketa honen berritasun nagusia izan zen ordezkaritzak, taldeak eta dantzariak federatzeaz arduratzen zirenak, EDBko bazkide bakarrak izatera pasa zirela. Aurretik talde federatu bakoitzak hitza eta botoa zuen elkartean. Egitura berrian ordezkaritzak EDBko bazkide izatera pasa ziren eta elkartea bost bazkidek bakarrik osatuko zuten. Dantza taldeek euren ordezkaritzetan hitza eta botoa izatera pasa ziren. Ordezkaritza horiek, aurreko ildoari jarraiki, proiektu komun bat izaten jarraitu zuten, historikoki aurrera eraman diren jarduera nagusiak biltzen zituena: Dantzari Eguna, Dantzariak aldizkariaren urteroko argitalpena, prestakuntza ikastaroak, bideo eta diskoen edizioa, dantzen grabazioak, dantza tradizionaleko taldeekiko komunikazioa.
Finantziazioa bere ordezkaritzen kuotetan, Eusko Jaurlaritzaren eta beste erakunde batzuen dirulaguntzetan eta argitaratzen ari zen materialaren salmentan oinarrituko litzateke.
- urtean, beste Batzorde bat eratu zen Xabier Mendizabal donostiarraren gidaritzapean. Ordezkaritza guztiek zuten bere errepresentazioa. Batzordea honako hauek osatu zuten:
– Presidentea: Xabier Mendizabal Barandiaran
– Presidenteordea: Iñigo Couto Etxeberria
– Idazkaria: Marian González de Ayala, ondoren Nati López de Uralde
– Diruzaina: Iker Iriarte
Horiez gain, ordezkaritzetatik beste pertsona batzuk parte hartzen zuten: Gustavo Antépara (Araba); Jose Mari Oiarzabal eta Juan Martínez (Bizkaia); Jose Luis Vallejo eta Esti Iturria (Gipuzkoa); Sebastian Zamora (Iparralde); Juan Carlos Ornateta eta Iranzu Zabalza (Nafarroa)
Batzar horrekin, kontratatutako koordinatzailearen figura sortu zen. Horien artean egon ziren: Santi Rodriguez, Amaia Zalba y Enara Iruretagoiena.
Batzorde hori urtean 6aldiz biltzen zen, txandaka, ordezkaritzek dituzten egoitzetako batean. Bere ahaleginak, batez ere, proposatutako urteko egitaraua aurrera ateratzean eta Euskal
Dantzarien Biltzarra proiektu komunaren inguruan ordezkaritzen batasuna mantentzean oinarritu ziren. Ohiko jarduerak aurrera eramateaz gain, 2006tik aurrera Dantzariak aldizkariaren argitalpena jarri zuen abian berriro (azkena 1995ean argitaratu zen). EDBk, informazio-korronte berrietara egokituz, “dantzagune.com” webgunea sortu zuen, eta Iparraldeko Dantzarien Biltzarra EDBren antolaketan legez sartzea ahalbidetzen zuen federazio formula aurkitu zuen, Hegoaldeko beste lau ordezkaritzekin batera.
2013an Batzorde honen lana amaitu zen, eta beste garai bat hasi zen Joseba Altube barakaldarra presidente zela. Batzorde berria honako hauek osatu zuten:
– Presidentea: Joseba Altube
– Idazkaria: Pedro Romeo
– Diruzaina: Nati López de Uralde
– Bokalak: Iñigo Couto eta Xabier Mendizabal
– Koordinatzailea: Enara Iruretagoiena
Ordezkaritzetatik, Jose Mari Oyarzabal eta Juan Martinez (Bizkaia), Johañe Etchebest (Iparralde) eta Juan Carlos Ornat (Nafarroa) izan ziren bileran.
Batzorde hori ere hilero biltzen zen, eta urteko proiektuaren ohiko jarduerak indartu zituen, prestakuntza arloan proposamen berriak eginez. Euskal Herriko Dantzari Egunean taldeen oreka eta parte-hartzea bultzatu zituen. Era berean, euskal diasporarekin eta dantza tradizionalaren eta folklorearen arloko beste elkarte batzuekin loturak sortzen lan egin zuen: Txistularien Elkartea, Euskal Herriko Unibertsitatea, Etxepare Institutua
2020an, pandemia baino egun batzuk lehenago, EDBko zuzendaritza-batzorde berria eratu zen, Pedro Romeo Nafarroako burlatarra presidente zela. Zuzendaritza Batzordea honela geratuko da:
– Presidente: Pedro Romeo
– Vicepresidente: Endika Saez de Adana
– Idazkaria: Xabier Mendizabal
– Diruzaina: Juan Carlos Ornat
– Vocal: Jose Mari Oiarzabal
– Vocal: Iñaki Serrada
– Coordinadora: Erika García
Horiez gain, Joana Erdozaintzi-Etxart (Iparraldea) eta MikelAhedo (Araba) ere parte hartzen ari dira bileretan.
Zuzendaritza Batzorde hau, gaur egun indarrean dagoena, pandemiaren ondoren dantza-taldeen egoerari erantzuten saiatzen da, ia bi urtez jarduerarik gabe egon ondoren: kideen galera, jarduera publikoen kopuruan beherakada handia, belaunaldi-erreleboarekin arazoak.
Une honetan, urteko proiektuaren jarduerak bultzatzeaz gain, Zuzendaritza Batzordeak Eusko Jaurlaritzarekiko komunikazioa areagotu du, dantza-taldeen egoera hobetuko duten proiektuak aurrera eramateko. Horretarako, beste programa batzuk garatzen ari dira, urteko proiektuarekin batera: Dantza tradizionalaren babesa (2022) eta Gazteen dantza topaketa (2023).
Aurreko batzarretan bezala, hilero biltzen da, online topaketak eta aurrez aurrekoak konbinatuz. Gai jakin batzuetarako lantalde bereziak ere sortu dira: Dantzariak aldizkaria, Dantzari Eguna, Babesa proiektua, Gazteen Dantza Topaketa eta abar.
Dantzariak aldizkaria urtero argitaratzen da Josu Larrinagaren zuzendaritzapean. Berarekin batera, dantza tradizionalarekin lotutako lanak sortzen eta bilatzen laguntzen duen erredaktore-talde bat dago. Era berean, urte mugaren bat ospatzen duten dantza taldeek euren historiari buruzko informazioa gehitu dezakete aldizkarian.
Helburuak fundazioan proposatutakoen berberak direla ziurta daiteke. Urteetan zehar dantza taldeen baldintzak asko aldatu diren arren, euren ahaleginak proposatutako programa aurrera ateratzeko eta proiektu bakar baten inguruan ordezkaritza batasuna mantentzeko dira: Euskal Dantzarien Biltzarra.